Przed stu laty powstał Urząd Marynarki Handlowej w Wejherowie. Jego spadkobiercą jest Urząd Morski w Gdyni, i te funkcje wypełnia godnie do dziś.
Dokładnie 2 kwietnia 1920 roku został utworzony Urząd Marynarki Handlowej w Wejherowie. Zdecydował o tym minister spraw wojskowych generał Józef Krzysztof Leśniewski. Na stanowisko dyrektora mianował kapitana marynarki Józefa Poznańskiego. Do zadań Urzędu należały sprawy związane z rejestracją łodzi, awariami i wypadkami morskimi, ochroną wydm i brzegów morskich oraz ich umocnień, sprawy ochrony rybołówstwa i administracji portami.
W grudniu 1921 roku wszelkie sprawy związane z Marynarką Handlową, w tym Urząd Marynarki Handlowej, przekazano w gestię Ministra Przemysłu i Handlu, koncentrując całokształt tej problematyki w Departamencie Marynarki Handlowej, przemianowanym później na Departament Morski. Powołano też Morski Urząd Rybacki w Pucku, który przejął sprawy związane z ochroną rybołówstwa na polskich wodach przybrzeżnych.
W listopadzie 1922 roku Urzędowi Marynarki Handlowej zostały powierzone też czynności Urzędu Żeglarskiego i wykonywanie pomierzania statków, a w trzy lata później – w związku z utworzeniem Izby Morskiej – z zakresu jego właściwości zostały wyłączone sprawy wypadków morskich i awarii.
Trudne początki
Urząd Marynarki Handlowej w okresie „wejherowskim” miał utrudnione zadania: pracę komplikował brak odpowiedniej łączności, komunikacji, odpowiedniego personelu i przeciągające się dyskusje nad rolą i znaczeniem wybrzeża i floty dla naszego regionu. Mimo trudności we wrześniu 1922 roku zakończono budowę „Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków” w Gdyni. Powstało molo o długości 150 metrów oraz 174 metrów falochronu.
Urząd Marynarki Handlowej wydał szereg przepisów dotyczących bezpieczeństwa żeglugi i porządku żeglugowego. W 9922 r. tworzył też jednostki organizacyjne: w Helu, w Pucku oraz w Gdyni. A 3 maja 1927 roku siedzibę Urzędu Marynarki Handlowej przeniesiono z Wejherowa do Gdyni; w roku 1928 przeniesiono także z Pucka do Gdyni siedzibę Morskiego Urzędu Rybackiego..
Podstawowym aktem prawnym regulującym organizację i zakres działania władz Marynarki Handlowej było jednak dopiero rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej w mocy ustawy z dnia 22 marca 1928 roku. Rozporządzenie wprowadziło dwuinstancyjność tych władz stanowiąc, że władzami pierwszej instancji są kapitanaty portów, a władzą drugiej instancji Urząd Morski z siedzibą w Gdyni, podległy Ministrowi Przemysłu i Handlu.
Przy Urzędzie Morskim w Gdyni od 18 lutego 1929 roku funkcjonowała Tymczasowa Rada Portowa, której przewodniczącym był Józef Poznański.
Międzywojnie
W okresie międzywojennym Urząd Morski zadbał w porcie gdyńskim o wzmocnienie brzegu morskiego żelbetową konstrukcją w okolicy wsi Karwieńskie Błota, powstały drewniane wzmocnienie brzegu przed Chałupami, podobne wzmocnienia pod górą Lubek. Powstał nowy portu rybacki w Jastarni-Borze, przebudowano falochrony w porcie helskim i zbudowano tu nową przystań dla statków pasażerskich. Powstały falochrony, pomosty drewniane w Gdyni i Orłowie, wzmocniono żelbetową konstrukcją 300 m brzegu pod Kamienną Górą.
Przebudowano elektrownię portową, wzniesiono budynek Urzędu Morskiego i Stacji Pilotów oraz domy mieszkalne dla pracowników UM. Powstały kanały dźwigowe, 5 stacji transformatorowych, wyposażono w odpowiedni sprzęt Portową Straż Pożarną, zaopatrzono holowniki portowe w pompy p.poż. Zajmowano się ratownictwem morskim czyniąc wiele, by holowniki portowe były zdolne do wykonywania akcji ratowniczych.
Ratownictwo brzegowe funkcjonowało w formule ochotniczych drużyn ratowniczych. W tym krótkim okresie ekipy Urzędu Morskiego wykonały liczne pomiary na brzegu i wodzie, przebudowały elementy oświetlenia nawigacyjnego, zbudowały i rozmieściły liczne znaki nawigacyjne, wybudowano siedem latarń morskich.
Na wejściu do Portu gdyńskiego w latarniach zamontowano urządzenia do nadawania sygnałów akustycznych i mgłowych. Zakupiono odpowiedni sprzęt pogłębiarski (dwie dragi – ssącą i czerpakową) oraz kilkanaście jednostek pomocniczych, za pomocą tego sprzętu pogłębiano wejście do basenu Portu gdyńskiego, wejście do portów w Helu, Jastarni i Pucku. Powstała również hala rybna na molu rybackim, stacje kwarantannowe oraz przystań dla łodzi i małych statków.
Po roku 1939…
Po zajęciu Gdyni przez wojska hitlerowskie w 1939 r. budynek przejęty został przez administrację niemiecką.
Po drugiej wojny światowej Polska uzyskała szeroki dostęp do morza. Administracja morska bazowała na przedwojennych wzorcach i aktach prawnych przy organizowaniu swej pracy; jednak miała ona większy zasięg i zakres działania niż administracja morska II Rzeczypospolitej.
Po wyzwoleniu Gdyni w maju 1945 roku. Kpt. J. Poznański otrzymał nominację na Dyrektora Głównego Urzędu Morskiego, którego obszarem działania były port i wybrzeże polskie od Elbląga do Kołobrzegu.
Przedwojenny budynek Urzędu Morskiego w Gdyni nie ucierpiał na skutek działań wojennych, jednakże Główny Urząd Morski został zlokalizowany w Gdańsku-Wrzeszczu przy ul. Grunwaldzkiej.
Przedwojenna siedziba Urzędu Morskiego stała się bazą Biura Odbudowy Portów – powołanego przez Kolegium Ministra Przemysłu. W obiekcie miały swoją siedzibę: Kapitanat Portu w Gdyni, część Urzędu Celnego i Portowa Służba Zdrowia. W grudniu 1947 r. minister żeglugi ustanowił: Gdański Urząd Morski z siedzibą w Gdańsku-Wrzeszczu i Szczeciński Urząd Morski w Szczecinie. Powołanie Koszalińskiego Urzędu Morskiego z siedzibą w Słupsku nastąpiło w maju 1951 r. ale formalnie Urząd Morski w Koszalinie z siedzibą w Słupsku powstał w 1954 r.
Odbudowa zniszczonych portów
Powrót Gdańskiego Urzędu Morskiego do obecnej siedziby w Gdyni przy ul. Bernarda Chrzanowskiego 10 następował stopniowo na początku lat 50-tych ubiegłego stulecia.
Administracja morska musiała zająć się przede wszystkim zniszczoną gospodarką całego wybrzeża, w trzech wielkich portach. Porty, ich urządzenia, oznakowanie nawigacyjne, tory podejściowe musiały zostać szybko zbadane i uruchomione dla natychmiastowego wykorzystania do przyjmowania towarów przychodzących z UNRA, czy też importowanych – jak również towarów eksportowanych (w tym przede wszystkim węgla).
Aby port Gdynia mógł normalnie funkcjonować, należało go odblokować i rozminować. Główny Urząd Morski pełnił rolę koordynatora, nadzorował utworzone resortowe Biuro Odbudowy Portów. Wielki wysiłek ludzi zaowocował już w lipcu 1945 roku, kiedy to do portów w Gdyni i w Gdańsku weszły pierwsze statki handlowe; wkrótce potem (w kwietniu 1946 roku) pierwszy statek zawinął także do portu w Szczecinie.
Administracyjne zawirowania
Decyzją ministra żeglugi 1 stycznia 1948 r Główny Urząd Morski w Gdyni został zlikwidowany. W jego miejsce powołano Gdański Urząd Morski z siedzibą w Gdańsku-Wrzeszczu oraz Szczeciński Urząd Morski z siedzibą w Szczecinie. W styczniu 1950 roku powstały zarząd portów: Gdynia-Gdańsk oraz Szczecin-Świnoujście.
Od 1952 roku ratownictwem na morzu zajęło się Polskiego Ratownictwa Okrętowego. Przy urzędach morskich pozostało jedynie ratownictwo brzegowe, w 1982 roku przekazane do PRO. W 1954 roku połączono Morskie Urzędy Rybackie z Urzędami Morskimi.
W lutym 1955 roku mocą dekretu ustanowiono terenowe organa administracji morskiej na obszarze morskich portów, przystani, morskich wód wewnętrznych i terytorialnych oraz pasa nadbrzeżnego.
Minister żeglugi ustanowił urzędy morskie: Urząd Morski w Gdyni, Urząd Morski w Szczecinie i Urząd Morski w Słupsku. Dokonana regulacja prawna uporządkował zadania urzędów, sprowadzając je do problematyki szeroko pojętego bezpieczeństwa żeglugi.
Urzędom przyznano uprawnienia w zakresie nadzoru techniczno-budowlanego i dozoru technicznego, jak również ochrony i administracji rybołówstwa morskiego oraz ochrony polskiej strefy rybołówstwa morskiego. Urzędy morskie prowadziły też działalność o charakterze administracyjno-technicznym: utrzymywania w stanie żeglowności torów podejściowych, poprzez pogłębianie torów wodnych i akwenów portowych oraz zarządzanie portami i przystaniami nie przekazanymi w użytkowanie innym jednostkom gospodarki uspołecznionej. Do zadań urzędów należy też budowa, utrzymanie i ochrona umocnień brzegowych, wydm i zalesień ochronnych w pasie technicznym oraz utrzymywanie oznakowania nawigacyjnego, jego modernizacji.
Obowiązująca do dziś ustawa z marca 1991 roku o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej określa położenie prawne obszarów morskich (w tym pasa nadbrzeżnego) oraz organy administracji morskiej i ich kompetencje. Precyzuje też zakres działalności dyrektorów Urzędów Morskich.
Źródła: Urząd Morski w Gdyni (fragmenty materiałów autorstwa prof. kpt.ż.w. Daniela Dudy, Andrzeja Matulewicza).
Na zdjęciu Urząd Morski w Gdyni, ok. 1931 rok.
Fot. Durczykiewicz (zbiory Muzeum Miasta Gdyni)