Czy to możliwe, aby mała wioska rybacka stała się jednym z najważniejszych portów na Bałtyku, w którym cumowały nawet transatlantyki? Tak! Poznaj inż. Tadeusza Wende – głównego projektanta i kierownika budowy Gdyni – jednej z największych inwestycji II RP.
Prace rozpoczęły się 29 maja 1921 roku, a już 29 kwietnia 1923 r. odbyło się w Gdyni uroczyste otwarcie Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków. Natomiast w 1934 roku Gdynia stała się największym portem na Bałtyku pod względem wielkości przeładunków, a zarazem najnowocześniejszym portem w Europie! Rozwój Gdyni był jednym ze sztandarowych projektów II Rzeczypospolitej Polskiej. W niecałe 20 lat z wioski przekształciła się w nowoczesne miasto portowe skutecznie konkurujące z wrogim Polsce – formalnie Wolnym Miastem – a faktycznie kontrolowanym przez Niemców Gdańskiem.
Po zakończeniu budowy, port w Gdyni w okresie międzywojennym zaliczał się do największych i najnowocześniejszych w Europie. Miał 1400 ha powierzchni i łączną długość nabrzeży blisko 13 km. W 1938 r. przeładowano tam prawie 9 000 000 ton towarów (połowa obrotu naszego handlu zagranicznego). Zawinęło do niego prawie 6 000 statków. Wszystko to dzięki twórcy portu Tadeuszowi Wendzie.
Tadeusz Apolinary Wenda (ur. 23 lipca 1863 r., zm. 8 września 1948 r.) Urodził się w czasie powstania styczniowego, pochodził z warszawskiej rodziny inteligenckiej (jego ojciec Władysław był naczelnikiem Archiwum Akt Dawnych). Wykształcenie zdobywał w rodzinnym mieście oraz w petersburskim Instytucie Korpusu Inżynierów Komunikacji. Dyplom inżyniera uzyskał w 1890 r., przez kolejne dziesięć lat projektował i budował linie kolejowe w całym rosyjskim imperium (kolej muromo-kazańska, uralska, zaniemeńska, nadnarwiańska).
W początkach XX w. przeniósł swoje zainteresowania na transport morski. Zdobywał praktykę w tej dziedzinie, kierując budowami portów bałtyckich, m.in. w Windawie (Łotwa) i Rewlu (Estonia). W niepodległej Polsce powierzono mu początkowo stanowisko nadzorcy portów żeglugi śródlądowej, ale niebawem znalazł się w Departamencie Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych jako kierownik Wydziału Budowy Portów. Jednym z najważniejszych zadań, jakie otrzymał, było wskazanie położenia i opracowanie projektu portu morskiego. Po analizie potencjalnych lokalizacji (m.in. Puck, Rewa, Hel) doszedł, jak sam stwierdził, „do przekonania, że jedynym i najlepszym miejscem do budowy portu jest dolina między tzw. Kępą Oksywską i Kamienną Górą”. Port swą nazwę zawdzięczał leżącej w pobliżu wiosce rybackiej Gdynia.
Dokonany przez Wendę wybór, choć początkowo kontestowany, został ostatecznie przyjęty, a jemu samemu powierzono stanowisko kierownika budowy. Pierwsze prace rozpoczęto już w roku 1921. Od 1922 r. nadzór nad budową przejęło Ministerstwo Przemysłu i Handlu, ale dopiero dzięki specjalnej ustawie sejmowej (jesień 1922) prace nabrały tempa. Oficjalne otwarcie tymczasowego jeszcze Portu Morskiego nastąpiło 29 kwietnia 1923 r., dopiero jednak po przewrocie majowym na inwestycje przeznaczono odpowiednie fundusze budżetowe. Rola Wendy okazała się pierwszoplanowa, wpierw jako kierownika Zarządu Budowy Portu (1921–1930), a następnie kierownika Wydziału III Techniczno-Budowlanego Urzędu Morskiego (w jego gestii znalazły się nie tylko sprawy inwestycyjne, ale również hydrotechniczne oraz infrastrukturalne). W wyniku działań, których Wenda był duszą, w krótkim czasie został oddany do użytku najnowocześniejszy port bałtycki, a Gdynia z rybackiej wioski przekształciła się w 120-tysięczne miasto. W stan spoczynku Wenda przeszedł w 1937 r. Po wojnie nie uczestniczył w odbudowie polskich portów (przeszkodą były wiek i stan zdrowia), ale jego misję podjęli przedwojenni współpracownicy.
Czy wiesz, że najważniejsze wynalazki świata i epokowe odkrycia, które zmieniały nasze życie to dzieła także polskich uczonych? To Polacy stworzyli fundamenty współczesnej elektroniki, podstawowy składnik nawozów sztucznych, najsłynniejszy radiotelefon świata – walkie-talkie, wykrywacz min używany przez wszystkie armie świata, bombę wodorową, pierwszy pojazd księżycowy, czy podstawy hologramu. To dzieła takich gigantów nauki jak: Jan Czochralski, Ignacy Mościcki, Henryk Magnuski, Józef Kosacki, Mieczysław Bekker, Mieczysław Wolfke i wielu innych – zmieniały oblicze naszej cywilizacji!
Instytut Pamięci Narodowej przywraca pamięć o wybitnych, a często zapomnianych Polakach. Cykl filmów dokumentalnych Aliny Czerniakowskiej 𝑾𝒊𝒆𝒍𝒄𝒚 𝒑𝒐𝒍𝒔𝒄𝒚 𝒘𝒚𝒏𝒂𝒍𝒂𝒛𝒄𝒚 𝒘 𝑰𝑰 𝑹𝒛𝒆𝒄𝒛𝒚𝒑𝒐𝒔𝒑𝒐𝒍𝒊𝒕𝒆𝒋 to część projektu IPN #GiganciNaukiPL. Każdy miesiąc 2021 roku poświęcony jest jednej postaci, która poprzez swoje działania naukowe rozsławiła imię Polski na świecie.
Reżyseria i scenariusz filmu: Alina Czerniakowska, konsultacja prof. Bolesław Orłowski.
źródło oraz film https://ipn.gov.pl
