26 stycznia 1939 rozpoczęły się ostateczne próby odbiorcze najnowszego nabytku Marynarki Wojennej – nowoczesnego okrętu podwodnego ORP Orzeł, po zakończeniu których 2 lutego w basenie holenderskiej stoczni De Schelde we Vlissingen odbyło się oficjalne przekazanie okrętu i uroczyste podniesienie na nim polskiej bandery wojennej.
Dowódcą okrętu został kmdr ppor. Henryk Kłoczkowski. Oba zamówione w holenderskich stoczniach okręty podwodne – prototypowy Orzeł i bliźniaczy Sęp – zaliczały się do najnowocześniejszych ówcześnie jednostek tej klasy na świecie.
ORP Orzeł był okrętem wyjątkowym także z tego powodu, że jego budowa sfinansowana została w znaczącej części ze środków zgromadzonych w wyniku wieloletniej zbiórki społecznej.
Gdynia zobaczyła Orła 10 lutego 1939 roku – jego przyjście do kraju stanowiło kulminacyjny punkt obchodów rocznicy Zaślubin Polski z morzem. Patriotyczna manifestacja zgromadziła tego dnia w rejonie Nabrzeża Pomorskiego kilkadziesiąt tysięcy ludzi.
Okręt i jego załoga zasłynęli we wrześniu 1939 roku. Ze względu na brak dostępu do bazy zaopatrzeniowej „Orzeł” i (rzeczywistą lub rzekomą) chorobę dowódcy musiał udać się do neutralnego portu estońskiego w Tallinie. Estończycy jednak planowali internować załogę, a z okrętu zdemontować część wyposażenia, by uniemożliwić mu wypłynięcie. Dlatego 18 września załoga, pod dowództwem kpt. Jana Grudzińskiego, zdecydowała się uciec okrętem, z którego wymontowano już część urządzeń i zabrano mapy. Nawigację prowadzono na podstawie pamięci załogi i znajomości rozmieszczenia latarni morskich. Po czterdziestu dniach „Orzeł” dotarł do Wielkiej Brytanii.
Po dokonaniu napraw okręt brał udział w walkach na Morzu Północnym, zatopił statek transportujący niemieckie wojska do inwazji na Norwegię.
Nie znamy szczegółów dotyczących zatonięcia „Orła”. Stało się to między 24 maja a 1 czerwca 1940 r. Mógł zostać zniszczony przez samolot albo wpaść na minę. Wątpliwości wyjaśniłoby odnalezienie wraku, to jednak do tej pory się nie udało.
W historii polskiej Marynarki Wojennej ORP Orzeł jego losy, internowanie i ucieczka z Tallina, przedarcie się do Wielkiej Brytanii, walka u boku Royal Navy wreszcie niewyjaśniona do dzisiaj tajemnica zaginięcia przeszły do legendy. Wciąż trwają dociekania nad przebiegiem tragicznego, ostatniego patrolu. Organizowane są kolejne ekspedycje próbujące zlokalizować wrak polskiego okrętu.
źródło muzeummw/ Muzhp.pl / fot. muzeummw
