Polska stoi przed wyzwaniami w zakresie poszukiwania i eksploatacji złóż gazu ziemnego. Obecnie zasoby wydobywalne gazu ziemnego wynoszą 153,53 miliardów m³, systematycznie wzrastając od 2018 roku. Odkrycia nowych złóż, takich jak „Sierosław” i „Bratkowice”, mają niebagatelne znaczenie dla rozwoju krajowego sektora gazowego. W celu uzyskania rzetelnych informacji na temat zasobów gazu, metod poszukiwań oraz innych kwestii związanych z regulacjami prawnymi i wyzwaniami ekologicznymi, skontaktowaliśmy się z Państwowym Instytutem Geologicznym – Państwowym Instytutem Badawczym, który pełni rolę państwowej służby geologicznej.
Jakie są obecne zasoby gazu ziemnego w Polsce oraz jak zmieniały się w ostatnich latach w kontekście nowych odkryć i trendów wydobywczych? Czy widoczny jest długoterminowy trend wzrostowy lub spadkowy?
– „W 2023 r. stan wydobywalnych zasobów bilansowych i pozabilansowych gazu ziemnego wynosił 153,53 mld m3*. W porównaniu z rokiem 2022 zasoby te zwiększyły się o 7,62 mln m3*. Taki trend wzrostu zasobów, pomimo prowadzonego wydobycia, utrzymuje się dopiero od kilku lat tj. od 2018 r., kiedy to baza zasobowa przyrosła dość gwałtownie o 22,97 mld m3 do poziomu 139,93 mld m3** m.in. za sprawą udokumentowania nowych złóż gazu ziemnego „B 21”, „Jata”, „Krobielewko” oraz „Miłosław”***. Wcześniejsze lata cechował generalnie systematyczny spadek krajowych zasobów gazu ziemnego (np. 1989 r. – poziom 164,87 mld m3, 2000 r.– poziom 138,654 mld m3**). W latach 2002-2009 nastąpiły co prawda krótkie epizody wzrostowe lecz finalnie, drugie dziesięciolecie XXI w. cechowało się spadkiem zasobów do poziomu 116,96 mld m3 w roku 2017**. Szczegółowe dane publikujemy na stronach internetowych PIG-PIB”.
*dane liczbowe wg. „Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2023 r.”; red. Szuflicki M., Malon A., Tymiński M., PIG-PIB, Warszawa, 2024
** dane liczbowe wg. https://www.pgi.gov.pl/surowce/energetyczne/13932-gaz-ziemny.html
***dane liczbowe wg. „Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2018 r.”; red. Szuflicki M., Malon A., Tymiński M., PIG-PIB, Warszawa, 2019
Jakie metody poszukiwania złóż gazu ziemnego stosuje się obecnie w Polsce? Jak długo trwa cały proces poszukiwań od uzyskania koncesji do wykonania finalnych odwiertów?
– „Metody poszukiwań złóż węglowodorów w Polsce, w tym oczywiście i gazu zmiennego, w niczym nie odbiegają od tych stosowanych w najlepiej rozwiniętych naftowo krajach świata. Podstawowymi, nieinwazyjnymi metodami badawczymi są metody geofizyczne, w tym powierzchniowe badania sejsmiczne 2D lub bardziej dokładne, wysokorozdzielcze badania sejsmiczne 3D, które umożliwiają identyfikację wgłębnych struktur geologicznych pod kątem ich położenia, wielkości oraz możliwości występowania nasyceń węglowodorami. Obok badań sejsmicznych obecnie wykorzystywane są również inne, wspomagające poszukiwania metody, m.in. metody magnetyczne lub elektrooporowe. Jednym z ostatnich etapów poszukiwań jest zaprojektowanie i wykonanie jednego lub kilku otworów wiertniczych, których wyniki pozwalają na ostateczną weryfikację i ocenę potencjalnego odkrycia. Proces poszukiwawczy, począwszy od pozyskania koncesji, zaprojektowania i wykonania badań powierzchniowych, interpretacji wyników i następnie wykonania otworów poszukiwawczych trwa zwykle kilka lat”.
Jak Polska wypada pod względem wydobycia gazu ziemnego na tle innych krajów europejskich i światowych? Jakie są kluczowe różnice w lokalizacjach złóż gazu ziemnego między Polską a wiodącymi producentami, takimi jak Rosja, Norwegia, czy Wielka Brytania?
– „W celu porównania należy sięgnąć do danych z 2022 roku – za ten rok są publikowane pełne informacje ze świata. Polska z wydobyciem na poziomie 4,7 mld m3 w 2022 r. zajmowała 8 miejsce w Europie, za Rosją (z wielkością wydobycia 618,4 mld m3), Norwegią (123,78 mld m3), Wielką Brytanią (37,74 m3), Ukrainą (17,5 mld m3), Holandią (17 mld m3), Rumunią (9,5 mld m3) i Niemcami (5,28 mld m3). Warto zauważyć, że wydobycie gazu w Rosji odbywa się głównie na lądzie, natomiast większość dostaw gazu w Norwegii i Wielkiej Brytanii pochodzi z prospektów na Morzu Północnym. W Polsce wydobycie gazu pochodzi głównie ze złóż lądowych (na Niżu Polskim i Przedgórzu Karpat), a wydobycie spod dna Bałtyku wynosi niecały 1%. Na tle świata w 2022 r. Polska zajmowała 50 miejsce (dane światowe za: „World Mineral Production 2018-2022”, British Geological Survey, 2024)”.
Jakie są udokumentowane złoża gazu ziemnego w wyłącznej strefie ekonomicznej Polski na Bałtyku i jaka jest ich wielkość? Czy złoża te występują samodzielnie, czy też towarzyszą im inne surowce, takie jak ropa naftowa?
– „Przez wiele lat polskie firmy naftowe koncentrowały się na poszukiwaniu i eksploatacji złóż węglowodorów w polskiej strefie ekonomicznej Morza Bałtyckiego, a ich odkrycie nastąpiło w latach 80. i 90.* ubiegłego wieku, a udokumentowanie w latach kolejnych. W strefie ekonomicznej Bałtyku gaz ziemny występuje samodzielnie w złożach „B 4”, „B 6”, „B 21”, natomiast wspólnie z ropą naftową w złożach „B 3” i „B 8”. Ich łączne, udokumentowane geologiczne zasoby wydobywalne na koniec roku 2023 wynosiły 5,09 mld m3 gazu ziemnego**, w tym zasoby przemysłowe – 4,79 mld m3„.
*daty odkryć złóż: literalnie daty odkryć otworami wiertniczymi z treści tekstów dokumentacji/dodatków/dokumentacji geolog.-inwest. z zasobów NAG (B3 odkryte w 1981, B4 odkryte w 1981, B6 odkryte w 1982, B8 odkryte w 1983, B21 odkryte w 1996)
**dane liczbowe wg. „Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2023 r.”; red. Szuflicki M., Malon A., Tymiński M., PIG-PIB, Warszawa, 2024
Jakie są perspektywy rozwoju eksploatacji złóż gazu ziemnego w Polsce w najbliższych latach? W jaki sposób inwestycje w nowoczesne technologie mogą wpłynąć na zwiększenie wydobycia i wykorzystanie nieeksploatowanych jeszcze złóż?
– „Jeśli chodzi o perspektywy odkrycia nowych złóż węglowodorów w Polsce to można zauważyć że wciąż w naszym kraju znajduje się wiele obszarów słabo lub wcale nierozpoznanych, gdzie nie można wykluczyć możliwości odkrycia i udokumentowania nowych zasobów gazu ziemnego. Wiąże się to jednak z koniecznością intensyfikacji prac, czyli ze zwiększeniem nakładów finansowych na badania podstawowe oraz prace terenowe, w tym wiercenia. Obszarami szczególnie interesującymi z punktu widzenia uzyskania sukcesu poszukiwawczego wciąż są z pewnością utwory miocenu zapadliska przedkarpackiego oraz utwory paleozoiczne (dewon, karbon, czerwony spągowiec) centralnej i północno zachodniej Polski. Ważnym elementem pozwalającym optymistycznie patrzeć na wzrost lub utrzymanie produkcji gazu ziemnego z naszych rodzimych złóż, jawią się też odkryte lecz dotychczas nieeksploatowane złoża, które w przypadku systematycznego udostępniania mogą wspomóc krajowe zapotrzebowanie na gaz. Niebagatelne znaczenie ma tu też dostęp do nowoczesnych metod udostępniania i stymulacji złóż, w tym szeroko stosowane na świecie metody szczelinowania hydraulicznego czy też metody wspomagania wydobycia poprzez zatłaczanie np. CO2. Ta ostatnia metoda wspiera wysiłki zmierzające do zmniejszenia emisji CO2 do atmosfery”.
Jakie wyzwania ekologiczne wiążą się z eksploatacją gazu ziemnego w Polsce? Jakie problemy mogą pojawić się w związku z transportem gazu, szczególnie w kontekście infrastruktury gazociągowej i alternatywnych metod transportu?
– „Eksploatacja gazu ziemnego na lądzie wiąże się z czasowym wyłączeniem pewnych obszarów pod zakłady górnicze, na morzu natomiast – z koniecznością budowy platform wiertniczo-eksploatacyjnych. W obu przypadkach bardzo istotne jest przestrzeganie przepisów regulujących proces wiertniczy, zwłaszcza właściwe gospodarowanie stałymi i płynnymi odpadami wiertniczymi oraz unikanie emisji gazów i pyłów. Właściwe procedury zarządzania ryzykiem podczas prac wiertniczych i eksploatacji powinny skutecznie minimalizować ewentualne niekorzystne oddziaływanie na środowisko w przypadku sytuacji awaryjnych. Biorąc pod uwagę wszystkie etapy, od poszukiwania po eksploatację i likwidację kopalni, jest to jedna z najbardziej ekologicznych metod pozyskiwania energii z paliw kopalnych. Przy zastosowaniu wcześniej wspomnianej sekwestracji CO2 do otworu wiertniczego w złoże, można powiedzieć, że nawet per saldo jest to metoda bardzo czysta dla środowiska. Wyzwaniem jest też unikanie niekontrolowanych emisji gazu do atmosfery, właściwe zorganizowanie transportu wydobywanego produktu – budowa gazociągów lub bardziej uciążliwy w dłuższej perspektywie dla ludzi i środowiska, zwłaszcza na lądzie, transport kołowy lub kolejowy”.
W jaki sposób regulacje prawne wpływają na rozwój przemysłu gazowego w Polsce? Jakie wyzwania oraz skutki wynikają z częstych nowelizacji ustawy prawo geologiczne i górnicze, a także z dostosowywania się do wymogów unijnych?
– „Działalność sektora górnictwa ropy i gazu w Polsce jest regulowana głównie przez Ustawę z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (P.g.g.), która ustala zasady koncesjonowania działalności w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania węglowodorów ze złóż, w tym prowadzenia prac geologicznych i dokumentowania zasobów złóż węglowodorów. P.g.g. zostało jednak w dużej mierze ukształtowane pod wpływem tzw. Dyrektywy Węglowodorowej UE z 1994 r., wymagającej przejrzystości, niedyskryminacji i przeciwdziałania praktykom monopolistycznym. Niedoskonałości ustawy w stosunku do sektora górnictwa węglowodorów sprawiły, że podlegała ona kilkukrotnym nowelizacjom, stopniowo zarysowując odrębność problematyki prawnej sektora górnictwa ropy i gazu, czego jednak skutkiem ubocznym było nadmierne jego rozbudowanie i skomplikowanie. Dotychczasowe zmiany przepisów polegały na wprowadzeniu nowego sposobu koncesjonowania oraz nadzoru weryfikacyjnego działalności poszukiwawczej i wydobywczej w zakresie węglowodorów. Skuteczność wprowadzonych dotąd zmian wciąż pozostawia wiele do życzenia i obecnie przygotowywane są kolejne modyfikacje, których głównym celem ma być pobudzenie inwestowania w poszukiwanie i rozpoznawanie węglowodorów, dalsze wzmocnienie nadzoru weryfikacyjnego, a także wprowadzenie nowoczesnego systemu przekazywania informacji geologicznej uzyskanej podczas prowadzenia działalności koncesyjnej”.
Jakie są najnowsze odkrycia złóż gazu ziemnego na terenie Polski? Jakie działania podejmują polskie firmy naftowe, np. Grupa ORLEN, w celu poszukiwania i dokumentowania nowych zasobów, oraz jakie są perspektywy dalszego rozwoju bazy zasobowej?
– „Polskie firmy naftowe, głównie grupa kapitałowa ORLEN, aktywnie poszukuje nowych złóż gazu ziemnego na terenie Polski. W roku 2023 włączono do krajowego bilansu zasobów nowe złoża gazu ziemnego „Sierosław” koło Poznania (geologiczne zasoby wydobywalne 888,00 mln m3)*, „Bratkowice” koło Rzeszowa (57,00 mln m3)*, „Grochowce” koło Przemyśla (27,96 mln m3)*, a w roku 2024 zostały włączone złoża „Roszkowo” koło Czempina (243,74 mln m3)**, „Rogusko” koło Książa Wielkopolskiego (89,95 mln m3)** oraz „Bystrowice” koło Pruchnika (24,64 mln m3)**. Trwają również bieżące prace nad poszerzaniem bazy zasobowej wcześniej udokumentowanych złóż poprzez lepsze rozpoznanie ich modelu budowy geologicznej dodatkowymi badaniami i odwiertami, a także doświadczeniami zebranymi w toku ich dotychczasowej eksploatacji, tak jak np. w złożu „Blizna-Ocieka” koło Sędziszowa Małopolskiego, gdzie w 2023 r. udokumentowano w ten sposób dodatkowo 82,6 mln m3 gazu ziemnego*. W roku 2023 natomiast w okolicach Biłgoraja odkryto dodatkowe 500 mln m3 gazu ziemnego, które będzie zasilało złoże Jastrzębiec.
*dane liczbowe wg. „Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2023 r.”; red. Szuflicki M., Malon A., Tymiński M., PIG-PIB, Warszawa, 2024
**dane dla roku 2024: System Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych Polski MIDAS (http://geoportal.pgi.gov.pl/midas-web)
Eksperci z Państwowego Instytutu Geologicznego podkreślają znaczenie innowacyjnych metod poszukiwania, które mogą przyczynić się do odkryć nowych złóż węglowodorów. Choć Polska zajmuje dopiero 8. miejsce w Europie pod względem wydobycia gazu ziemnego, istnieje potencjał do odkrycia nowych złóż tego surowca, szczególnie w mniej zbadanych regionach. Kluczowe będą także aspekty ekologiczne, które wpłyną na rozwój sektora. Właściwe zarządzanie zasobami, inwestycje w technologie oraz dostosowanie regulacji prawnych będą kluczowe dla przyszłości zwiększenia niezależności energetycznej kraju.
Fot.: Grupa ORLEN