W swój czwarty patrol ORP „Orzeł” wyszedł z bazy w Rosyth 3 kwietnia 1940, kierując się w stronę brzegów Norwegii. Pierwsze trzy dni w drodze do wyznaczonego sektora przebył w wynurzeniu. Patrolując wyznaczony sektor, 8 kwietnia w rejonie Lillesand około godz. 11.00, wykryto statek płynący bez bandery. Identyfikację jednostki ułatwiły niedokładnie zamalowane nazwy statku i portu macierzystego – „Rio de Janeiro” i Hamburg.
Po wstępnym rozpoznaniu „Orzeł” wynurzył się i nakazał kodem sygnałowym zastopowanie maszyn i wezwał kapitana. W reakcji statek zwiększył prędkość, próbując dotrzeć do wód terytorialnych neutralnej jeszcze Norwegii.
Podczas pogoni ostrzelano „Rio de Janeiro” z karabinu maszynowego, co sprawiło, że statek zastopował. Ponieważ jednak kapitan zwlekał z przybyciem na polski okręt, przechwycono także radiowe wzywanie pomocy, dowódca „Orła” przekazał ostrzeżenie o przystąpieniu do ataku torpedowego z poleceniem opuszczenia statku. Wobec braku reakcji, wystrzelono torpedę, która trafiła w prawą burtę na śródokręciu.
Po trafieniu zaobserwowano z „Orła” ewakuację załogi, ujawnili się również ukryci w pomieszczeniach żołnierze Wehrmachtu. Wobec wykrytego ruchu jednostek od strony brzegów Norwegii, „Orzeł” zanurzył się.
Kpt. mar. Jan Grudziński widząc, że trafiony statek nie tonie, a załoga wraca na jego pokład, wystrzelił z położenia podwodnego drugą torpedę. Po trafieniu w lewą burtę, „Rio de Janeiro” przełamał się i w ciągu trzech minut poszedł na dno.
Zginęło 19 członków załogi oraz 164 spośród ok. 400 przewożonych żołnierzy wraz z wyposażeniem i sprzętem wojennym. Meldunek o zatopieniu transportowca z wojskiem ujawniał rozpoczynającą się operację inwazji Norwegii.
W 2015 roku norwescy płetwonurkowie odnaleźli i spenetrowali wrak spoczywającego na dnie „Rio de Janeiro”.
źródło/fot: MMW
